Testamenten 1578-1915 (1916-heden)

In een testament regelt een persoon de nalatenschap na zijn overlijden. Testamenten worden al vanaf de late middeleeuwen in Amsterdam opgemaakt. De oudere exemplaren uit de collectie van het Stadsarchief zijn terug te vinden in bijvoorbeeld het archief van de Weeskamer.

Er wordt vastgelegd hoe de bezittingen verdeeld moeten worden over de erfgenamen, maar ook zaken als voogdij. In een testament kan men afwijken van het standaard erfrecht. Het is overigens niet verplicht om een testament te laten maken. Dit gebeurt bij de notaris. De testamenten zijn dan ook een onderdeel van het Notarieel Archief. Als er geen testament opgemaakt is, valt de regeling van de nalatenschap onder het gewone erfrecht van die periode en regio.

Na honderd jaar worden testamenten openbaar. Testamenten worden per blok van tien jaar aan het Stadsarchief overgedragen.

In de nieuwste overgedragen notariële archieven van 1916-1925 en 1926-1935 zijn de testamenten uit het archief verwijderd. Deze zijn elders opgeslagen, zie hieronder in het stappenplan.

Bij het zoeken naar een testament is het de vraag bij welke notaris de (laatste versie van de) akte is opgemaakt. Die zoektocht kan vóór 1890 een lastige puzzel zijn. Bovendien heeft Amsterdam als grote stad veel notarissen. Zie de stappenplannen voor een aanpak per situatie en/of periode.

Stappenplan

Een deel van het Notarieel is geïndexeerd en terug te vinden via de Index Notariële Archieven 1578-1915. Het is de moeite waard om eerst hierin te zoeken. Deze Index is werk-in-uitvoering en wordt steeds aangevuld met nieuwe gegevens.

• In de Index kan op naam gezocht worden;

• Houd rekening met afwijkende oude schrijfwijzen;

• Je kunt 'testament' gebruiken als vrije zoekterm of als aktetype aangeven.

Als de zoektocht in de Index Notariële archieven niets oplevert, kun je op andere manieren zoeken binnen én buiten de collectie van het Stadsarchief.

• Oud-archivaris Simon Hart heeft met kaartenbakken een deel van het Notarieel Archief geïndexeerd. Hierin kan ook gezocht worden naar testamenten. Deze kaartenbakken zijn volledig gedigitaliseerd en te vinden onder toegangsnummer 30452. Net als de digitale Index beslaat dit slechts een klein deel van het Notarieel archief.

• Uit andere akten en bronnen kun je achterhalen met welke notarissen de gezochte personen contact hadden. Denk daarbij aan bijvoorbeeld Kwijtscheldingen. Maar ook vermeldingen in Familie- of Persoonsarchieven.

• Voor de periode 1813-1828 is een lijst van testamenten op persoonsnaam te vinden in het archief van de Rechtbank van Eerste Aanleg, archief 5074, inventarisnummer 1044.

• Er is een interactief overzicht beschikbaar van de notarissen in Amsterdam over de periode 1520-1925. Hierin vind je de specialismen van verschillende notarissen, de plek waar deze gevestigd waren, hun geloof, en of ze bijvoorbeeld akten in andere talen opstelden. Misschien past dat bij de persoon die je zoekt.

• In veel notarisarchieven zitten repertoires en indices. Een repertoire is een kort overzicht van de opgestelde akten, een indice is aan alfabetisch overzicht. Testamenten zijn daar goed in terug te vinden.

• Sinds het begin van de negentiende eeuw moesten Nederlanders successierecht betalen over een erfenis. Daarvoor werd er een memorie van successie opgemaakt. In de memories van successie, die bewaard worden in het Noord-Hollands Archief in Haarlem, kun je ook verwijzingen naar notariële akten tegenkomen.

• In Delpher, waarin veel digitaal doorzoekbare kranten staan, kun je zoeken naar een advertentie van overlijden of een oproep van een notaris aan erfgenamen.

Testamenten vanaf 1916 zijn niet aanwezig bij het Stadsarchief Amsterdam, maar wel vindbaar:

• In 1918 is gestart met het maken van een landelijk Centraal testamentenregister. Met terugwerkende kracht zijn daarin de testamenten verwerkt vanaf 1890 tot 1973. Dit archief ligt bij het Nationaal Archief in Den Haag.

• Voor testamenten na 1973 kun je informatie opvragen bij notaris.nl

• Als de naam van de notaris bekend is maar geen praktijk meer heeft, is via het Opvolgersarchief na te gaan wie het beheer over het archief heeft overgenomen.

Bijzonderheden

• Een testament heeft ook de volgende namen: uiterste wil, wilsbeschikking, laatste wil.

• In diverse andere archieven zijn testamenten te vinden. Dit zijn de zogenaamde grossen: het afschrift van de akte die de persoon zelf meekreeg. Voorbeelden hiervan zijn te vinden in archieven van de Weeskamer, Gasthuizen en Tehuizen. Maar ook in particuliere archieven als familie- en persoonsarchieven kunnen testamenten gevonden worden. Je kunt ze vinden door binnen de inventaris(sen) op testament* te zoeken.

• Meer informatie over het zoeken in het Notarieel archief is te vinden in de Handleiding Notareel archief.

Voorbeeld van een registratie

Een voorbeeld van een testament dat te vinden is via de Index Notariële Archieven van Joanna Colijn, aktedatum 03-03-1705.

Detail uit inventarisnummer 5801, scan A35006000284

In een repertoire of indice is een overzicht terug te vinden van door de notaris opgemaakte akten. Afhankelijk van de notaris vind je hier een kort overzicht van alle aktenummers, met een datering en typering van de akte en een korte beschrijving. Hieronder een voorbeeld uit het archief van notaris Elbert Stoesak.

Detail uit inventarisnummer 16121, scan NOTI00092000002

Hieronder een voorbeeld van een testament uit 1491 dat niet uit het archief van de Notarissen komt. Het is een grosse uit het archief van het Leprozenhuis, opgesteld in latijn. Klik hier voor meer informatie over dit archiefstuk

Detail uit inventarisnummer 221 uit archief 369 Archief van het Sint Jorishof, Leprozenhuis en Oude Mannen- en Vrouwengasthuis, scan SCKD00016000002